Łemkowie

Łemkowie to wschodniosłowiańska grupa etniczna, która została prawnie uznana w Polsce mniejszością etniczną.

Początkowo Łemkowie zamieszkiwali tereny w Beskidzie Niskim i Sądeckim, jednak w wyniku akcji „Wisła” zostali z tych terenów wysiedleni do Polski zachodniej i północnej. Szacunkowo podaje się, że była to liczba ok 30-35 tys. Łemków. W roku 1956 pojawiła się okazja do powrotu na dawne tereny, jednak powrócili tylko nieliczni, co w rezultacie spowodowało nowy podział społeczności łemkowskiej na Łemków z zachodu Polski oraz Łemków z Beskidu.

„Państwo Muszyńskie” to teren, na którym znajdują się najstarsze ślady osadnictwa Łemków. Granice przebiegały wówczas od doliny Wierchomli, wschodniej części rzeki Poprad, przez pasmo Jaworzyny, aż do południowej części rzeki Poprad.

Obszar Łemkowszczyzny prawie do końca XVII wieku podlegał pod prawosławną diecezję przemyską. Prawosławny biskup Innocenty Winnicki w 1691 roku wstąpił do unii brzeskiej i zapoczątkował proces rozpowszechniania na ziemiach Łemkowskich działań Kościoła grekokatolickiego, który trwał kilkadziesiąt lat. Proces ten napotkał jednak znaczny opór większości Łemków, którzy przywiązali się do obecnej wiary, a podział religijny występuje w społeczności Łemkowskiej, aż do dziś.

Religia, która w znacznej części podzieliła Łemków, doprowadziła również do budowy różnego rodzaju świątyń i jednocześnie, sprawiła, że architektura sakralna terytorium Łemkowszczyzny jest tak zróżnicowana i bogata. Pierwsze cerkwie były budowane z drewna, a dopiero po XVIII wieku do budowy zaczęto używać innych materiałów, takich jak kamień oraz cegła. 

Szlak Cerkwi Łemkowskich w Krynicy-Zdroju

Drewniana cerkiew pod wezwaniem Opieki Najświętszej Maryi Panny – zbudowana u schyłku XIX wieku w Słotwinach. Wcześniejszą, prawie sto lat starszą budowlę, wybuch pożaru doszczętnie zniszczył. Ołtarze znajdujące się w cerkwi, pochodzą z dawnego kościoła w Krynicy. Cerkiew ta jest wykorzystywana jako pomocnicza świątynia Kościoła rzymskokatolickiego. 

Murowana cerkiew pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła – wzniesiona w latach 1872- 1875. Była największym obiektem tego typu na obszarach Łemkowszczyzny.  Zbudowana z cegły i kamienia, a obecnie część budynku jest otynkowana. Do dziś utrzymały się z tamtych czasów cztery ołtarze boczne, a obiekt pełni rolę świątyni greckokatolickiej. 

Murowana cerkiew pod wezwaniem Równego Apostołom Księcia Włodzimierza – zbudowana w latach 1983-1996, jedyna cerkiew w Beskidzie Sądeckim, którą wzniesiono po II wojnie światowej. Przy jej budowie zachowano tradycje łemkowskiego budownictwa. W przedsionku podziwiać można zabytkowy obraz ukazujący scenę sądu Chrystusa oraz wyciętą w drewnie scenę Ukrzyżowania. Obecnie świątynia pełni rolę cerkwi prawosławnej.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana w Bereście – zbudowana w 1842 roku zachodniołemkowska cerkiew o zrębowej konstrukcji i ścianach pokrytych gontem. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, szersza kwadratowa nawa oraz prostokątny babiniec. Na ścianach polichromia ornamentalna i figuralna z 1922 roku. Ołtarz z wprawionymi w boczne ściany skrzyni ołtarzowej XVII-wiecznymi ikonami. Obecnie cerkiew służy jako kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Polanach – wzniesiona w 1820 roku. Z dawnej cerkwi, z 1667 roku, zachował się regencyjno- rokokowy ikonostas, a także piękny ołtarz z obrazem Piety, ołtarze boczne, polichromowana ława diakońska i barokowa ambona. Cerkiew obecnie służy jako kościół rzymskokatolicki.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana w Piorunce – pierwsza cerkiew w tym miejscu powstała w I poł. XVII wieku. Obecną świątynie zbudowano w 1798 roku i przebudowano następnie w 1909 roku. Trójdzielny obiekt, o konstrukcji zrębowej i całkowicie obity gontem. Wieże zakończone są kopułami. We wnętrzu znajduje się ikonostas pochodzący z wcześniejszej świątyni, powstały na przełomie XVII i XVIII w. Obecnie cerkiew służy jako kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem świętej Paraskewy Męczennicy w Czyrnej - zbudowana w 1893 roku, na podstawie projektu austriackiego architekta. Odnowiona w 1933 roku. Trójdzielna: wydłużone prezbiterium zamknięte trójbocznie, szeroka nawa i prostokątny babiniec. Ikonostas z XX w., prawdopodobnie wykonany podczas remontu w 1933 roku, umiejscowiony jest w prezbiterium i dzieli je na dwie części. Na bocznej ścianie podziwiać można ikonę św. Paraskewy, która trzyma w rękach szablę i palmę męczeństwa. Obecnie cerkiew pełni rolę kościoła rzymskokatolicki pod wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej – wzniesiona w XVIII wieku, przeszła generalny remont w 1846 roku. Konstrukcja zrębowa, pierwotnie trójdzielna. Na ścianach znajduje się polichromia figuralna i ornamentalna, odnowiona w latach 1960-1964. Ikonostas pochodzi z XIX wieki i mieści w sobie starsze ikony.  Droga prowadząca do świątyni ukazuje ozdobną bramę, na której znajduje się rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Obecnie cerkiew służy jako kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana w Tyliczu – zbudowana w 1743 roku. Wcześniejsza cerkiew, prawie dwustuletnia, została w wyniku pożaru doszczętnie zniszczona. W 1938 roku wykonano w nowej świątyni, zachowaną do dziś polichromię ornamentalną i figuralną upamiętniającą jubileusz 950-lecia chrztu Rusi. Po 1947 roku cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Obecnie służy jako kaplica cmentarna parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyliczu.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty w Muszynce – wzniesiona w XVIII wieku, w wyniku przekształcenia dawnego, nieużywanego kościoła. We wnętrzu przetrwała w dobrym stanie polichromia wykonana na początku XX wieku, utrzymana w błękitnej tonacji kolorystycznej. Obecnie świątynia służy jako kościół rzymskokatolicki.

Drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku – konsekrowana w 1600 roku. Z pierwotnego budynku utrzymała się tylko część, obecnie wpasowana w bryłę świątyni i służy jako zakrystia. Najstarszym zachowanym elementem wyposażenia jest dzwon pochodzący z 1615 roku. Ikony pochodzące z XVII wieku przedstawiają: Sąd Ostateczny, Ukrzyżowanie oraz Świętego Jakuba. W latach 90. XX wieku przeprowadzono generalną konserwację wnętrza świątyni.